Kaplica Templariuszy i Joannitów w Chwarszczanach
Chwarszczany
Na początku wyjaśnienie, w tytule wspomnieliśmy również o Joannitach, ponieważ kaplica w Chwarszczanach nieodłącznie związana jest z komandorią Templariuszy, ale później przez ok. 200 lat Chwarszczany należały do Joannitów.
Chwarszczany zostały nadane Templariuszom w 1232 r przez księcia wielkopolskiego Władysława Odonica z majątkiem 1000 łanów ziemi, co na dzisiejsze czasy oznacza ok. 160 kilometrów kwadratowych. Być może nastąpiło to wcześniej za czasów księcia śląskiego Henryka Brodatego, natomiast Odonic tylko potwierdził nadanie – nie jest to pewne Oczywiście ten majątek wymagał zagospodarowania, co też Templariusze czynili lokując wsie i rozwijając gospodarczo nadane ziemie.
Kaplica Templariuszy w Chwarszczanach
W Chwarszczanach, które zostały siedziba komandorii zbudowali obronny dwór, a ok. 1250 roku pierwsza kaplicę z granitu w stylu romańskim. Miejsce naturalnie obronne, przyległe od zachodu rzeki Myśli i otoczone dość szerokimi terenami podmokłymi i bagnami.
Około połowy XIII wieku margrabiowie brandenburscy z dynastii askanskiej opanowali tereny za Odrą lezące po obu stronach Warty i zaczęli kwestionować prawa własności zakonu Templariuszy do niektórych majątków. Margrabiowie również prowadzili akcję osadniczą i nadawali ziemie swoim rycerzom, co było działaniem w kierunku umocnienia swojej władzy na nowych terenach, nazwanych później Nową Marchią.
W 1262 roku Templariusze i margrabiowie brandenburscy zawarli ugodę, na mocy której zakonnicy zrzekli się wsi leżących na drodze z Kostrzyna do Gorzowa oraz majątków należących do komandorii w Myśliborzu. W zamian otrzymali od askańczyków potwierdzenie własności komandorii w Chwarszczanach i dziesięciu wsi. W 1280 roku biskup lubuski konsekrował nową kaplicę, zbudowana z cegieł.
Po 1312 roku, kiedy rozwiązano zakon Templariuszy ich majątek mieli przejąć Joannici, co nie przebiegało bez przeszkód. Dobrze rozwinięty majątek Templariuszy był łakomym kąskiem dla margrabiów brandenburskich , którzy zajęli część komandorii, w tym także Chwarszczany. Dopiero na mocy układu z Cremmen z 1318 roku Joannici przejęli niektóre komandorie Templariuszy i związany z nimi majątek, w tym także Chwarszczany. Od tego czasu datuje się silny rozwój obecności Joannitów na terenach Nowej Marchii i przygranicznych terenach sąsiednich państw, który wymusił powstanie nowej jednostki organizacyjnej zwanej baliwatem brandenburskim pod wodza preceptora, później był to herrenmeister.
Na początku XV wieku ówcześni władcy Nowej Marchii, czyli Luksemburczycy z Czech sprzedali ją zakonowi Krzyżackiemu. W 1419 roku wybuchł konflikt między Joannitami i Krzyżakami o most w Santoku, w 1433 roku Joannici przepuścili tamtędy wojska husyckie, za co Krzyżacy skonfiskowali Chwarszczany. Joannici odzyskali Chwarszczany za wstawiennictwem cesarza Zygmunta Luksemburskiego i władz kościelnych.
W 1532 roku protestantyzm został religią państwową w Nowej marchii, a w 1540 margrabia Jan z Kostrzyna odebrał Joannitom Chwarszczany i przeniósł ich do zamku w Świdwinie. Majątek w Chwarszczanach włączono do domeny państwowej, w ramach której działało kilka folwarków. W kaplicy urządzono protestancki kościół.
W czasie wojny z Rosją w 1758 roku podczas bitwy pod Sarbinowem kaplica Chwarszczańska uległa częściowemu zniszczeniu, odbudowano ja w 1760 roku. Wiek XIX to rozbudowa folwarku o tartak, młyn wodny i karczmę oraz nowe budynki gospodarcze. W drugiej połowie XIX wieku kaplica został poddana zabiegom konserwatorskim, wybudowano również gotycką zakrystię. Na majątku chwarszczańskim cały czas prowadzona była działalność gospodarcza. Po wojnie kaplica stała się na powrót kościołem katolickim, ale po 1949 roku zamalowano zabytkowe polichromie, które odsłonięto dopiero ok. 2000 roku. W latach sześćdziesiątych rozebrano dwór, a budynki folwarczne stopniowo zamieniły się w ruinę.
