Pyrzyce

Pyrzyce – Zachodniopomorskie

Pyrzyce to bardzo stara miejscowość, a wzmianki o osadzie pojawiają się już w VIII wieku. Przejściowo gród był pod panowaniem Piastów – pod koniec X wieku podbity przez Mieszka I. Losy tej części Pomorza były różne, przejściowo było nawet pod dominacją duńską. W pierwszej połowie XII Bolesław Krzywousty opanował Pomorze Zachodnie, na którym ustanowił lenno. Od 1160 roku było to księstwo szczecińskie. W latach 1230-1240 obok grodu lokowano miasto, które było podobne do wielu innych miast w tym regionie, lokowanych na prawie niemieckim. A więc owalny kształt, wytyczone główne ulice, z czasem zbudowane obwarowania miejskie. Prawa miejskie Pyrzyce otrzymały w 1263 roku. Nazwa miasta pochodzi od starosłowiańskiego słowa pyrz, które oznaczało pszenicę.

Mury miejskie Pyrzyc od strony dawnej fosy

Właśnie mury miejskie w Pyrzycach, to najcenniejszy zabytek tej miejscowości, ponieważ zabudowa starego miasta o XIII wiecznym rodowodzie została zniszczona w lutym 1945 roku w czasie walk o miasto ogłoszone twierdzą. Na jej miejsce w latach 60-tych XX wieku zbudowano bloki. Mury miejskie zaczęto budować kilkanaście lat po lokowaniu miasta, a budowę można podzielić na kilka etapów. Do roku 1301 zbudowano mury z kamieni oraz czatownie i furty. Około połowy XIV wieku dwie furty przebudowano na bramy (tymczasowo jedna kondygnacja), a trzy czatownie rozbudowano jako baszty. W XV wieku nadbudowano mury (cegłą), zbudowano trzy baszty i przebudowano bramy. W XVI wieku artyleria była już w powszechnym użyciu i w związku z tym bramy i baszty nadbudowano i co ważniejsze, zbudowano bastiony i basteje. Ostateczny kształt obwarowań to 2000 metrów muru o wysokości 7-9 metrów, 2 bramy z rozbudowanymi przedbramiami, 52 czatownie i 6 baszt. Poza murami obronnymi miasto otoczono podwójnym pierścieniem wałów ziemnych i fos zasilanych przez cztery śluzy ze specjalnie zbudowanych stawów zasilanych kanałem z pobliskiej rzeki Siciny.

Mury miejskie Pyrzyc porosnięte bluszczem

Obwarowania miejskie były na tyle silne, że miasto Pyrzyce zostało zdobyte pierwszy raz dopiero w drugiej połowie XVI wieku. Obroniło się przed najazdami sąsiadów, a także przed niszczącym najazdem wojsk husyckich i polskich w 1433 roku w ramach najazdu odwetowego na ziemie zakonu krzyżackiego. W XVII wieku, zwłaszcza w czasie wojny trzydziestoletniej, obwarowania miejskie stawały się coraz mniej przydatne. W rezultacie po 1750 roku część wałów zlikwidowano i w XIX wieku zamieniono na promenadę, a w połowie XIX wieku zasypano fosy, a na ich miejscu założono ogrody (powszechna praktyka w tym regionie). W następnych latach przebijano mury dla ruchu pieszego i w celu poprowadzenia szerszych ulic. Baszty zamieniano na magazyny, mieszkania dla biednych, w Baszcie Więziennej była izba wytrzeźwień. Po II wojnie światowej obwarowania miejskie są systematycznie konserwowane.

Pyrzyce – zabytki

Brama Szczecińska (ruiny) – bram zbudowana w XIII wieku, w XV wieku podwyższona do sześciu pięter. W czasie II wojny światowej zniszczona i nie odbudowywana. Przy Bramie Szczecińskiej przebito mury dla przeprowadzenia ulicy Kilińskiego.

Pyrzyce – Brama Szczecińska – ruiny

Brama Bańska – brama z XIII wieku, w 1450 roku podwyższona do pięciu pięter. Ostatnie piętro było ośmioboczne – nie zachowało się.

Pyrzyce – Brama Bańska

Baszta Sowia (Więzienna) – baszta zbudowana w połowie XIV wieku poprzez rozbudowanie półkolistej czatowni, podwyższona w połowie XVI wieku. Pyrzycka „krzywa wieża”.

Pyrzyce – Baszta Sowia

Baszta Lodowa (Wysoka) – w 1420 roku zbudowano cztery kondygnacje, w drugiej połowie XVI wieku podwyższona do sześciu kondygnacji.

Pyrzyce – Baszta Lodowa

Baszta Prochowa (Ważniak) – prostokątna baszta zbudowana w połowie XIV wieku i nadbudowana w połowie XVI wieku kondygnacjami na planie koła.

Pyrzyce – Baszta Prochowa

Baszta Pijacka (Więzienna) – zbudowana około 1480 roku na planie prostokąta, nie wystaje poza obręb murów. Więzienie ulokowane było w przyziemiu.

Pyrzyce – Bszta Więzienna

Baszta Śpiącej Królewny (Bluszczowa, Połówkowa) – półokrągła baszta zbudowana w drugiej połowie XV wieku z otworami do strzelania z armat. Zachowana do wysokości murów. Porośnięta bluszczem i od strony ogrodów (dawnej fosy) trudna do rozpoznania.

Baszta Śpiącej Królewny – gdzieś po lewej

Baszta Mnisza (Klasztorna) – zbudowana w XIV wieku jako prostokątna, nadbudowana jako okrągła w 1562 roku. Do dzisiaj zachowane fragmenty części prostokątnej. W sąsiedztwie baszty był kiedyś klasztor Franciszkanów.

Pyrzyce zostały ochrzczone w 1124 roku przez biskupa Ottona z Bambergu, który od 2006 roku jest patronem miasta jako św. Otton. Chrzest z inicjatywy Bolesława Krzywoustego miał miejsce przy źródełku położonym przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej. Na 700 lecie chrztu wmurowano kamień węgielny pod przyszły pomnik. Fryderyk Schinkel zaprojektował głębokie baptysterium (miejsce chrztu wodą) z kamiennych bloków, które zbudowano w 1826 roku. Wokół baptysterium utworzono park. Bijące dawniej źródełko tworzyło niewielki staw. Był jeszcze pomnik Ottona II z 1902 roku, ale nie zachował się.

Pyrzyce – kościoły

Jednym z cenniejszych zabytków Pyrzyc jest kościół pw. Wniebowzięcia NMP, budowany od drugiej połowy XIII wieku, rozbudowywany i przebudowywany w XIV i XV wieku, w 1739 otrzymał nową wieżę od strony wschodniej. Kościół leży w obrębie starego miasta. Kilkakrotnie niszczony przez pożary, odbudowywany z elementami barokowymi. Neogotycka odnowa przeprowadzona w połowie XIX wieku. Po zniszczeniach w IIws odbudowany bez wieży wschodniej.

Pyrzyce – kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Najstarszym kościołem Pyrzyc jest gotycki kościół Matki Bożej Bolesnej zbudowany w 1260 roku jako kościół klasztorny sióstr augustianek poza teren starego miasta, nieopodal dawnego grodu. Od XVI wieku zniszczony w pożarze, pod koniec wieku odbudowany i kolejny raz spłonął w XVII wieku. Odbudowany w XIX wieku, po zniszczeniu w IIws odbudowany dopiero w 1991 roku.

Kolejnym zabytkiem sakralnym jest kaplica Św. Ducha z końca XIII wieku, dawniej przyszpitalna. Kilkakrotnie rozbudowywana, po zniszczeniach IIws odbudowana na potrzeby biblioteki publicznej.

Pyrzyce – kaplica Św. Ducha

To najcenniejsze zabytki Pyrzyc, które warto odwiedzić chociaż zna jeden dzień. Podobnie zresztą jak inne miasta z umocnieniami w pobliżu: Stargard, Trzcińsko-Zdrój, Chojna i inne.

Zejście do ogrodów koło Baszty Więziennej