Pyrzyce
Pyrzyce – Zachodniopomorskie
Pyrzyce to bardzo stara miejscowość, a wzmianki o osadzie pojawiają się już w VIII wieku. Przejściowo gród był pod panowaniem Piastów – pod koniec X wieku podbity przez Mieszka I. Losy tej części Pomorza były różne, przejściowo było nawet pod dominacją duńską. W pierwszej połowie XII Bolesław Krzywousty opanował Pomorze Zachodnie, na którym ustanowił lenno. Od 1160 roku było to księstwo szczecińskie. W latach 1230-1240 obok grodu lokowano miasto, które było podobne do wielu innych miast w tym regionie, lokowanych na prawie niemieckim. A więc owalny kształt, wytyczone główne ulice, z czasem zbudowane obwarowania miejskie. Prawa miejskie Pyrzyce otrzymały w 1263 roku. Nazwa miasta pochodzi od starosłowiańskiego słowa pyrz, które oznaczało pszenicę.
Właśnie mury miejskie w Pyrzycach, to najcenniejszy zabytek tej miejscowości, ponieważ zabudowa starego miasta o XIII wiecznym rodowodzie została zniszczona w lutym 1945 roku w czasie walk o miasto ogłoszone twierdzą. Na jej miejsce w latach 60-tych XX wieku zbudowano bloki. Mury miejskie zaczęto budować kilkanaście lat po lokowaniu miasta, a budowę można podzielić na kilka etapów. Do roku 1301 zbudowano mury z kamieni oraz czatownie i furty. Około połowy XIV wieku dwie furty przebudowano na bramy (tymczasowo jedna kondygnacja), a trzy czatownie rozbudowano jako baszty. W XV wieku nadbudowano mury (cegłą), zbudowano trzy baszty i przebudowano bramy. W XVI wieku artyleria była już w powszechnym użyciu i w związku z tym bramy i baszty nadbudowano i co ważniejsze, zbudowano bastiony i basteje. Ostateczny kształt obwarowań to 2000 metrów muru o wysokości 7-9 metrów, 2 bramy z rozbudowanymi przedbramiami, 52 czatownie i 6 baszt. Poza murami obronnymi miasto otoczono podwójnym pierścieniem wałów ziemnych i fos zasilanych przez cztery śluzy ze specjalnie zbudowanych stawów zasilanych kanałem z pobliskiej rzeki Siciny.
Obwarowania miejskie były na tyle silne, że miasto Pyrzyce zostało zdobyte pierwszy raz dopiero w drugiej połowie XVI wieku. Obroniło się przed najazdami sąsiadów, a także przed niszczącym najazdem wojsk husyckich i polskich w 1433 roku w ramach najazdu odwetowego na ziemie zakonu krzyżackiego. W XVII wieku, zwłaszcza w czasie wojny trzydziestoletniej, obwarowania miejskie stawały się coraz mniej przydatne. W rezultacie po 1750 roku część wałów zlikwidowano i w XIX wieku zamieniono na promenadę, a w połowie XIX wieku zasypano fosy, a na ich miejscu założono ogrody (powszechna praktyka w tym regionie). W następnych latach przebijano mury dla ruchu pieszego i w celu poprowadzenia szerszych ulic. Baszty zamieniano na magazyny, mieszkania dla biednych, w Baszcie Więziennej była izba wytrzeźwień. Po II wojnie światowej obwarowania miejskie są systematycznie konserwowane.
Pyrzyce – zabytki
Brama Szczecińska (ruiny) – bram zbudowana w XIII wieku, w XV wieku podwyższona do sześciu pięter. W czasie II wojny światowej zniszczona i nie odbudowywana. Przy Bramie Szczecińskiej przebito mury dla przeprowadzenia ulicy Kilińskiego.
Brama Bańska – brama z XIII wieku, w 1450 roku podwyższona do pięciu pięter. Ostatnie piętro było ośmioboczne – nie zachowało się.
Baszta Sowia (Więzienna) – baszta zbudowana w połowie XIV wieku poprzez rozbudowanie półkolistej czatowni, podwyższona w połowie XVI wieku. Pyrzycka „krzywa wieża”.
Baszta Lodowa (Wysoka) – w 1420 roku zbudowano cztery kondygnacje, w drugiej połowie XVI wieku podwyższona do sześciu kondygnacji.
Baszta Prochowa (Ważniak) – prostokątna baszta zbudowana w połowie XIV wieku i nadbudowana w połowie XVI wieku kondygnacjami na planie koła.
Baszta Pijacka (Więzienna) – zbudowana około 1480 roku na planie prostokąta, nie wystaje poza obręb murów. Więzienie ulokowane było w przyziemiu.
Baszta Śpiącej Królewny (Bluszczowa, Połówkowa) – półokrągła baszta zbudowana w drugiej połowie XV wieku z otworami do strzelania z armat. Zachowana do wysokości murów. Porośnięta bluszczem i od strony ogrodów (dawnej fosy) trudna do rozpoznania.
Baszta Mnisza (Klasztorna) – zbudowana w XIV wieku jako prostokątna, nadbudowana jako okrągła w 1562 roku. Do dzisiaj zachowane fragmenty części prostokątnej. W sąsiedztwie baszty był kiedyś klasztor Franciszkanów.
Pyrzyce zostały ochrzczone w 1124 roku przez biskupa Ottona z Bambergu, który od 2006 roku jest patronem miasta jako św. Otton. Chrzest z inicjatywy Bolesława Krzywoustego miał miejsce przy źródełku położonym przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej. Na 700 lecie chrztu wmurowano kamień węgielny pod przyszły pomnik. Fryderyk Schinkel zaprojektował głębokie baptysterium (miejsce chrztu wodą) z kamiennych bloków, które zbudowano w 1826 roku. Wokół baptysterium utworzono park. Bijące dawniej źródełko tworzyło niewielki staw. Był jeszcze pomnik Ottona II z 1902 roku, ale nie zachował się.
Pyrzyce – kościoły
Jednym z cenniejszych zabytków Pyrzyc jest kościół pw. Wniebowzięcia NMP, budowany od drugiej połowy XIII wieku, rozbudowywany i przebudowywany w XIV i XV wieku, w 1739 otrzymał nową wieżę od strony wschodniej. Kościół leży w obrębie starego miasta. Kilkakrotnie niszczony przez pożary, odbudowywany z elementami barokowymi. Neogotycka odnowa przeprowadzona w połowie XIX wieku. Po zniszczeniach w IIws odbudowany bez wieży wschodniej.
Najstarszym kościołem Pyrzyc jest gotycki kościół Matki Bożej Bolesnej zbudowany w 1260 roku jako kościół klasztorny sióstr augustianek poza teren starego miasta, nieopodal dawnego grodu. Od XVI wieku zniszczony w pożarze, pod koniec wieku odbudowany i kolejny raz spłonął w XVII wieku. Odbudowany w XIX wieku, po zniszczeniu w IIws odbudowany dopiero w 1991 roku.
Kolejnym zabytkiem sakralnym jest kaplica Św. Ducha z końca XIII wieku, dawniej przyszpitalna. Kilkakrotnie rozbudowywana, po zniszczeniach IIws odbudowana na potrzeby biblioteki publicznej.
To najcenniejsze zabytki Pyrzyc, które warto odwiedzić chociaż zna jeden dzień. Podobnie zresztą jak inne miasta z umocnieniami w pobliżu: Stargard, Trzcińsko-Zdrój, Chojna i inne.