Zamek w Gostyninie

Zamek w Gostyninie to budowla, która czasem wywołuje spory w internecie. Niektórzy twierdzą, że to zamek, inni, że był tam kościół. Obie strony mają rację i jednocześnie jej nie mają. Żeby to wyjaśnić, trzeba zagłębić się w historii zamku.

Gostynin

Gostynin to bardzo stara osada i gród, bo są dowody na ich istnienie już we wczesnym średniowieczu. Było to pogranicze, a więc istniały dobre powody do budowy grodu obronnego, przy którym powstało podgrodzie, które rozwinęło się w osadę. O budowie osady zdecydowało krzyżowanie się kilku ważnych szlaków handlowych, w tym solnego, bursztynowego, z zachodu na Ruś. Gród i podgrodzie zbudowano na wzgórzach pomiędzy jeziorami Czarne i Kocioł, na północ od obecnej lokalizacji miasta. Warto dodać, że na podgrodziu zbudowano drewniany kościół pw. św. Jakuba, który spłonął w XVIII wieku. Obecny kościół, w tej chwili kaplica na cmentarzu to trzeci budynek zbudowany w końcu XIX wieku.

Gród był rozbudowywany, najwięcej za czasów księcia Konrada I Mazowieckiego ok. połowy XIII wieku. W drugiej połowie XIII wieku Gostynin był przedmiotem sporu między dwoma książętami podzielonego Mazowsza, w rezultacie gród został spalony. W 1300 roku oparł się oblężeniu Wacława II Czeskiego, króla Czech i przez kilka lat króla Polski. W latach 20-tych XIV wieku Gostynin oblegał Władysław Łokietek, który walczył wówczas z Mazowszem, sojusznikiem jego wrogów: Krzyżaków i Czechów.

W połowie XIII wieku, za panowania księcia Siemowita III Gostynin zaczął się rozwijać. Książę rozpoczął budowę nowego zamku na sztucznym wzgórzu, a początek dała murowana mieszkalna wieża obronna otoczona drewnianymi fortyfikacjami. W tym czasie nad rzeką rozwijała się nowa osada, której w 1382 roku książę Siemowit IV nadał prawa miejskie chełmińskie. Z czasem w nowym mieście zbudowano kościół, przeniesiono do niego siedzibę parafii i stary gród przestał się liczyć.

Zamek książąt mazowieckich w Gostyninie

Na początku XV wieku książę mazowiecki Siemowit IV kazał rozebrać wieżę obronną, drewniane umocnienia i rozpoczął budowę zamku. Początkowo były to mury obwodowe na planie 37mx38m z wieżą na planie kwadratu w północno-wschodnim narożniku. Na dziedzińcu powstały drewniane zabudowania, na północ od murów zamkowych powstało podzamcze. Wkrótce książę Siemowit IV kazał zbudować dom mieszkalny przylegający do północnego muru, tzw. Dom Wielki. We wschodnim murze kurtynowym wybito nową bramę i zbudowano niewielką wieżę bramną, przedbramie i most zwodzony przez fosę, które ślady widać do dzisiaj.

Należy odnotować, że książę Siemowit IV gościł na zamku w Gostyninie Króla Władysława Jagiełłę, i to dwukrotnie: w 1414 i 1419 roku.

W 1462 roku król Kazimierz Jagiellończyk wcielił Gostynin do Korony Polskiej, a na zamku zaczął rezydować królewski starosta. Stało się to kilkadziesiąt lat przed wcieleniem całego Mazowsza do Korony (1526 rok, po śmierci księcia Janusza III). Jeden ze starostów w początkach XVI wieku zbudował „Dom Mały”, budynek przy południowym murze dla załogi zamku i rozbudował budynek bramny.

W 1552 roku na zamku w Gostyninie przebywał Zygmunt II August, a było to po śmierci jego żony Barbary Radziwiłłówny.

W latach 1611-1612 na zamku więziono cara rosyjskiego Wasyla Szujskiego, który zmarł w Gostyninie w czasie epidemii.

Zamek jeszcze trzykrotnie „brał udział” w walkach: w czasie potopu, w czasie wojny Północnej na początku XVIII wieku i w 1772 roku po oblężeniu Konfederatów Barskich przez wojska rosyjskie. Za każdym razem zamek doznawał zniszczeń. Po rozbiorach zamek był w zaborze pruskim, a Prusacy nakazali rozbiórkę zamku. Po wojnach napoleońskich Gostynin znalazł się w zaborze rosyjskim, a w 1824 roku car Aleksander I przekazał ruiny zamku ewangelickim osadnikom przybyłym z Niemiec z przeznaczeniem na kościół. Neogotycki kościół został zbudowany do 1840 roku z wykorzystaniem resztek zamkowych murów. Kościół służył ewangelikom do 1945 roku, a później do 1978 roku był kościołem katolickim. Po 1978 roku były pomysły na urządzenie w opuszczonym budynku domu kultury, ale przez wiele lat nic się nie działo.

Na początku XXI wieku władze Gostynina podjęły decyzję o remoncie kościoła i budowie nowego obiektu na gruzach dawnego zamku. Powstał w ten sposób obiekt hotelowo-konferencyjny stylizowany na zamek, w kształcie jakim widać na zdjęciach. W dawnym Dużym Domu, później kościele są sale konferencyjne, w południowym skrzydle jest część hotelowa. Z tarasu wieży można podziwiać panoramę Gostynina. Trochę cukierkowe kolory mogą razić, ale zdjęcia są z połowy 2022 roku. Dzisiaj kolory są bardziej stonowane.

Wracając do początku, czym dzisiaj jest ta budowla? Ani zamkiem, ani kościołem, chociaż była jednym i drugim. Warto się tam zatrzymać, bo to ciekawe miejsce, punkt wypadowy do innych atrakcji tej części Mazowsza, a z racji pogranicznego położenia, również Kujaw i Ziemi Łęczyckiej.