Grupa Warowna Schill

Grupa Warowna Schill (WerkGruppe Schill) to jeden z ciekawszych obiektów Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. Grupa składa się z dwóch PanzerWerków połączonych podziemną poterną, ale nie jest połączona z podziemnym systemem odcinka centralnego. Jej główne zadanie to obrona drogi z Międzyrzecza do Kurska i linii kolejowej z Międzyrzecza do Sulęcina. Zanim zwiedzimy grupę Schill kilka słów wprowadzenia.

Jak doszło do budowy Grupy Warownej Schill

Panzerwerki 754 i 757 wchodzące w skład grupy warownej Schill zbudowano w latach 1938/39, ale na tym terenie istniały już umocnienia zbudowane kilka lat wcześniej w ramach linii Niesłysz-Obra.

Pierwszy etap budowy umocnień to lata dwudzieste ubiegłego wieku po zakończeniu I wojny światowej, kiedy Niemcom nie wolno było budować fortyfikacji. Budowano wówczas przeszkody wodne, czyli kanały, sztuczne zbiorniki, tereny zalewowe łączone w system. W czasie pokoju cieki wodne wykorzystywano w celach gospodarczych, głównie przez młyny. W czasie wojny system jazów, tam, zbiorników, kanałów pozwalał szybko zalać wodą znaczny obszar na kierunku natarcia nieprzyjaciela. Zalety takiego rozwiązania: niska cena i możliwość ukrycia właściwego charakteru budowli pod pozorem regulacji cieków wodnych do celów gospodarczych.

W ramach tych prac pod koniec lat dwudziestych koło Kurska uregulowano Pieski Strumyk wpadający od południa do jeziora Kursko i nazwano go kanałem 725. Kanał 725 przechodził pod nasypem kolejowym przez przepust przygotowany do wysadzenia. W razie konieczności niszczono tory linii z Międzyrzecza do Sulęcina i zamykano jednocześnie kanał, a woda rozlałaby się na przedpola. Traf chciał, że były to przedpola późniejszej grupy warownej Schill.

W drugim etapie w 1935 roku na kanale zbudowano obrotowy most nr 724, a do jego obrony zbudowano PanzerWerk 755, chociaż w jego przypadku to nazwa na wyrost. Był to dwukondygnacyjny schron o odporności C z jednym stanowiskiem karabinu maszynowego i garażem dla działka ppanc. 37 mm.

Dopiero w trzecim etapie zbudowano PzW 754 i 757, a prawdopodobnie planowano ich więcej. Głównym obiektem był PzW 757, który jak jedyny posiadała wejście z zewnątrz. Podziemna poterna biegnąca po linii łamanej łączy główny obiekt 757 z typowo bojowym obiektem 754. Poterna jest dość głęboko pod ziemią i z obu panzerwerków prowadzą do niej klatki schodowe z windami. Pod ziemią były pomieszczenia koszarowe, magazynowe i techniczne.

Główne obiekty Grupy Warownej Schill, a więc panzerwerki 754 i 757 zbudowane są na wzgórzu obok linii kolejowej, od które oddzielone są wąwozem. Można przypuszczać, że wykorzystano to przy budowie, ponieważ można było drążyć podziemia w głąb wzgórza z poziomu gruntu. Było to znaczne ułatwienie w wywozie urobku i dostarczaniu materiałów budowlanych.

Na południe od Grupy Warownej Schill jest Panzerwerk 750 i kolejne, natomiast na północ PzW 761, który musiał przejąć część zadań GW Schill. Tor kolejowy na wysokim nasypie ograniczał pole ostrzału panzerwerków GW Schill, a tę lukę wypełniał właśnie PzW 761.

PanzerWerk 754

Zniszczony obiekt 754 jest dużo mniejszy, pełnił funkcję bojową, nie miał wejścia z zewnątrz. Miał kopułę na karabin maszynowy MG34, kopułę obserwacyjną, kopułę na moździerz M19. Górna kondygnacja to tylko kilka niezbędnych pomieszczeń. Dolna kondygnacja mieści mały magazynek i klatkę schodową na górny poziom oraz przejście do systemu podziemnego z klatką schodową i windą towarową.

Po przejściu do korytarza podziemnego widoczny korytarz – magazyn amunicji dla moździerza. Idąc korytarzem podziemnym dochodzimy do zakrętu, a zanim zaczynają się koszary i zaplecze techniczne. Zbudowano je metodą górniczą, a przekrój podobny jest do dworców w podziemnym systemie odcinka centralnego MRU. Pomieszczenia przedzielono stropem uzyskując dwie kondygnacje o wysokości 210 cm. Koszary składały się z dwóch części. Pierwsza o długości ok. 52 metry przylega do korytarza komunikacyjnego, druga ok. 20 metrów odchylona jest ukośnie. Koszary budowano prawdopodobnie korzystając z doświadczeń budowy Grupy Warownej Ludendorff.

Pomieszczenia socjalne żołnierzy znajdowały się na górnej kondygnacji. Na dolnej były pokoje podoficerów, pomieszczenie dowodzenia grupą warowną i węzeł łączności, a dalej kuchnia, sanitariaty, a naprzeciwko izba chorych.

Zaplecze techniczne mieściło cztery agregaty trójfazowe o mocy 28 kW każdy, napędzane silnikami diesla. Nad maszynownią był „strop” z siatki rozpiętej na dwuteownikach. Na górnym poziomie były filtry powietrza, chłodnice, zbiornik paliwa, a pod nim na dole zbiornik wody.

W odchylonej części koszar były pomieszczenia dla obsługi technicznej oraz podręczne magazyny części zamiennych potrzebnych do funkcjonowania urządzeń.

Zwracają uwagę problemy związane z przesiąkaniem wody. Pomieszczenia uszczelniano warstwą wodoszczelnego betonu, w izbach żołnierskich stosowano kanały przelewowe odprowadzające wodę do specjalnych studni.

PanzerWerk 757

Schron 757 jest wysadzony, więc trudno rozpoznać przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń. Schron 757 wyposażony był w dwie kopuły pancerne dla karabinu maszynowego MG34, kopułę pancerną obserwatora piechoty, kopułę pancerną moździerza automatycznego M19 oraz stanowisko karabinu maszynowego za płytą pancerną do ognia bocznego. Górna kondygnacja to pomieszczenia bojowe i socjalne. Dolna mniejsza kondygnacja to pomieszczenia magazynowe i techniczne oraz zejście do szybu systemu podziemnego – schody i winda towarowa. Wejścia do schronu były zabezpieczone zapadniami.

Warto zwrócić uwagę na blachę w stropach między kształtownikami. Jest to ochrona przed odpryskami betonu. Bezpośrednie trafienie w czasie bombardowania lub ostrzału artyleryjskiego powoduje wibracje i niebezpieczne odpryski, które mogły ranić załogę i niszczyć wnętrze.

Druga ciekawostka to widoczna duża ilość rur do wentylacji w dużym panzerwerku jakim był PzW 757. Praktycznie każde pomieszczenie miało wentylacje wymuszoną. Doprowadzenie świeżego (przefiltrowanego) powietrza i odprowadzenie zużytego to setki metrów rurociągów. Ponadto widoczne są rury do wody, kable zasilające, kable telekomunikacyjne, a wszystko oznaczone kolorami.

Kolory rurociągów:

żółty – rury ssące powietrze

niebieski – świeże powietrze

czerwony – zużyte powietrze

zielony – świeża woda

zielony z czarnymi paskami – zużyta woda.

Czarny – kable zasilające

biały z czerwonym paskiem – kable łączności.

Koszary miały osobny kanał wodno-kanalizacyjny – w podłodze, w dolnej kondygnacji koszarowej w trakcie komunikacyjnym podzielonym ceglaną ścianką.

Zwiedzając część koszarową zwróćmy uwagę na wysoki standard pomieszczeń socjalnych, co było charakterystyczne dla obiektów Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. Wprawdzie dzisiaj są zdewastowane, ale jakość jeszcze dzisiaj budzi uznanie. W tym wypadku można mówić, że dbano o komfort żołnierzy, co z pewnością nie pozostaje bez wpływu na morale.

Grupa Warowna Schill była ważna ze względu na to, że broniła drogi z Międzyrzecza do Kurska i linii kolejowej z Międzyrzecza do Sulęcina. Schrony uzupełniono o kilka linii okopów ze stanowiskami karabinów maszynowych. Były również stanowiska obserwacyjne i kierowania ogniem artylerii rozmieszczonej w pobliżu Kurska.

Jak dojechać do Grupy Warownej Schill

Grupa Warowna Schill jest warta zwiedzania, a jest to tym łatwiejsze, że w pobliżu urządzony jest leśny parking. Dojazd od strony Kurska pod wiaduktem kolejowym. Jadąc drogą S3 trzeba zjechać w Międzyrzeczu na drogę nr 137 i jechać na zachód.

Ciekawostka

Na ścianach wiaduktu zobaczymy podpisy okolicznych mieszkańców z lat wojny. Prawdopodobnie dostarczali paliwo lub inne materiały do grupy warownej Schill.