Zamki mazowieckie
Mazowsze nie jest regionem bogatym w zamki, ale kilka ciekawych obiektów warto zwiedzić. Zamki na Mazowszu to w dużej części zamki książąt Mazowieckich, ale najważniejszym jest na pewno Zamek Królewski w Warszawie. Ostało się kilka zamków rycerskich i biskupich, jednak niewiele w dobrym stanie. Większość to zamki pod Warszawą lub w okolicy Warszawy.
Zamki na Mazowszu – mapa
Zamki książąt Mazowieckich
Zamek Królewski w Warszawie
Początki to przełom XIII i XIV wieku, kiedy za czasów księcia mazowieckiego Bolesława II zbudowano nowy gród książąt mazowieckich i obok na podgrodziu miasto, które na nowo lokowano na prawie chełmińskim w 1300 roku pod nazwą Stara Warszawa. Dość szybko Warszawa stała się jedną z siedzib władcy, a ziemno-drewniany gród systematycznie przebudowywano na zamek z cegły. W XV wieku zamek książąt mazowieckich to siedziba władcy, zabudowania książęce i miejskie systematycznie rozbudowywano, między innymi wzniesiono nową rezydencję księcia. W 1526 roku wygasły linie książąt Mazowieckich i Mazowsze włączono do Królestwa Polskiego (Korony). Zamek książąt Mazowieckich w Warszawie zyskiwał na znaczeniu, a Zygmunt August zaczął zwoływać tu sejmy. Pod koniec XVI wieku zaczęto stopniowo przenosić do Warszawy najważniejsze urzędy, a w 1611 do zamku królewskiego w Warszawie przeniosła się rodzina królewska. W XVII wieku zamek był przebudowywany, a poważnej odbudowy trzeba było dokonać po wojnie ze Szwecją 1655-1660 (potop szwedzki). Podobnie było w XVIII wieku. W XIX wieku powstały Arkady Kubickiego, a zamek pełnił różne funkcje, był modernizowany i przebudowywany. Największe zniszczenia zamku przyniosła II wojna światowa. W wrześniu 1039 roku spłonął, później ogołocony przez Niemców, a w 1944 roku wysadzony w powietrze. W latach 70-tych XX wieku zamek został odbudowany. W 1980 roku zamek królewski w Warszawie wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Zamek Ujazdowski
Zamek Ujazdowski zbudowano na terenie osady Jazdów z XI wieku, zniszczonej w 1262 przez Litwinów. Był tam gród Konrada II, brata Bolesława II, w późniejszych wiekach w Jazdowie mieszkała księżna Anna Radziwiłłówna i Królowa Bona Sforza. Dzisiejszy zamek Ujazdowski, a w zasadzie barokowy pałac zbudował Zygmunt III Waza od roku 1624. Zamek zbudowano na skarpie wiślanej akurat na wprost odcinka Wisły płynącej w tym miejscu na zachód. W XIX wieku zamek przebudowano na szpital wojskowy, którym był aż do II wojny światowej. Po wojnie szpital rozebrano, w 1974 roku Zamek Ujazdowski odbudowano, a obecnie jest w nim Centrum Sztuki Współczesnej.
Zamek w Ciechanowie
Zamek w Ciechanowie został zbudowany na polecenia księcia mazowieckiego Janusza I Starszego w latach 1399-1429, sto lat później podniesiono mury i podwyższono wieże. Bagnisty teren nad rzeką Łydynią wzmocniono żwirem i dębowymi pniami. Zamek książąt Mazowieckich w Ciechanowie był jedną z rezydencji księcia, mieścił również skarbiec księcia Janusza II. W XVI wieku zamek zmodernizowano z polecenia królowej Bony. W czasie potopu szwedzkiego i wojny północnej w 1708 roku zamek w Ciechanowie ucierpiał, a po rozbiorach rozebrano budynki i część murów. Po 1818 roku Krasińscy zlecili prace remontowe. Obecnie na zamku jest muzeum w kontrowersyjnym przeszklonym pawilonie.
Zamek w Liwie
Zamek w Liwie zbudował książę mazowiecki Janusz I Starszy ( zasadzie zlecił jego budowę niedługo przed śmiercią). W pierwotnym kształcie był to duży dom murgrabiego (Dom Duży) otoczony murami obwodowymi z dużą basztą bramną. W pierwszej połowie XVI wieku księżna Anna Mazowiecka podniosła mury zamku, dom mieszkalny zyskał jedna kondygnację, zbudowano budynek gospodarczy (Dom Mały) i spichlerz. Królowa Bona przebudowała basztę bramną na wieżę i przystosowała zamek do broni strzeleckiej. Szwedzi niszczyli zamek Liw trzykrotnie: w 1657, 1700 i 1703 roku. Zamku książąt Mazowieckich w Liwie nie odbudowywano, na fundamentów domu mieszkalnego zbudowano drewniany dom na kancelarie starosty. Pod koniec XVIII wieku na miejscu budynku gospodarczego zbudowano dwór jako siedzibę starostwa i sądu ziemskiego, który zniszczono w połowie XIX wieku i odbudowano w latach 1957-1961.
Zamek książąt mazowieckich w Płocku
Zamek w Płocku został zbudowany w formie wieży pod koniec XIII wieku przez księcia mazowieckiego Bolesława II. W XIV wieku rozbudowany przez Kazimierza Wielkiego. W 1532 roku osunęła się skarpa podmyta przez Wisłę i cześć zamku książąt Mazowieckich uległa zniszczeniu. W tej części po 1538 roku powstał klasztor benedyktynów.
Zamek w Czersku
Zamek w Czersku zbudowano w latach 1388-1410 z polecenia księcia mazowieckiego Janusza I w miejscu przestarzałego grodu. Na początku XVI wieku zamek książąt mazowieckich w Czersku stał się własnością królewską (Mazowsze włączono do Korony), przebudowano podwyższając wieże. Zamek ucierpiał w czasie potopu szwedzkiego, po rozbiorach był częściowo rozbierany. Obecnie zabezpieczony i udostępniony zwiedzającym.
Zamek w Sochaczewie
Zamek książąt Mazowieckich w Sochaczewie zbudowany prawdopodobnie pod koniec XIV wieku, zniszczony w potopie szwedzkim, odbudowany pod koniec XVIII wieku, zburzony przez Prusaków w 1794 roku.
Zamek w Gostyninie został odbudowany w formie nie mającej wiele wspólnego z historycznym pierwowzorem, dlatego wspominamy o nim pro forma.
W granicach historycznego Mazowsza istniały zamki, które obecnie leżą poza województwem mazowieckim. Należy do nich m.in. Zamek w Łowiczu (relikty) oraz zamek w Rawie.
Zamek w Rawie Mazowieckiej
Zamek książąt Mazowieckich w Rawie zbudowany został pod koniec XIV wieku. Zamek w Rawie Mazowieckiej był warownią w systemie obronnym księstwa czerskiego, płockiego, a później rawskiego. W 1462 roku włączony do korony Królestwa Polskiego. Odbudowany i rozbudowany po pożarze z 1507 roku zamek został powiększony i ufortyfikowany. Częściowo zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, został odbudowany i użytkowany do rozbiorów. Po rozbiorach Polski zamek częściowo rozebrano. Obecnie zabezpieczone ruiny.
Zamki biskupie i rycerskie na Mazowszu
Zamek w Pułtusku
Biskupi płoccy uzyskali Pułtusk w XIII wieku, prawdopodobnie istniał już zamek na wzgórzu, początkowo drewniany. Pod koniec XIV wieku zamek był rezydencją biskupów płockich i od początku XV wieku systematycznie był przebudowywany na murowana warownię. Największa rozbudowa w stylu renesansowym miała miejsce w XVI wieku i później w XVII. Drewniane budowle były kilkakrotnie niszczone w XIV wieku przez Litwinów, murowany zamek w Pułtusku zniszczyli Szwedzi w XVII i XVIII wieku, uszkodzony w pożarze w 1841 roku i w 1945 roku. Obecnie, po odbudowie jest to Dom Polonii – obiekt hotelowo-rekreacyjny.
Zamek biskupów płockich w Broku
Zamek został wybudowany w latach 1617-1624 przez płockiego biskupa, po spaleniu poprzedniej drewnianej warowni. Pod koniec XIX opuszczony i zdewastowany, rozbierany dla pozyskania cegieł. Pozostało niewiele.
Zamek w Szreńsku
Zamek zbudował Filip Szreński w pierwszej połowie XVI, część mieszkalna na planie regularnym z częścią obronną z w bastejami (lub basztami). Zamek wielokrotnie brał udział w działaniach wojennych, a po rozbiorach został przebudowany na rezydencje mieszkalną. Po 1945 roku użytkowany jako szkoła, spłonął w 1948 roku i jest w ruinie.
Zamki w wojewodztwie Mazowieckim
Współczesne województwo mazowieckie obejmuje również tereny nie należące do historycznego Mazowsza. Oto pozostałe zamki województwa mazowieckiego.
Zamek w Szydłowcu
Zamek w stylu gotyckim wybudował Stanisław Szydłowiecki w latach 1470-1480, w latach 1515-1526 przebudowany na renesansową rezydencję, a w początku XVII wieku nastąpiła kolejna przebudowa na styl barokowy (przebudowa przez Radziwiłłów). W XIX wieku zamek był nieużywany i stopniowo popadał w ruinę. Obecnie centrum kultury i muzeum.
Zamek biskupi w Iłży
Zamek zbudowano w pierwszej połowie XIV wieku z incjatywy biskupa krakowskiego Jana Grota. Gotycki zamek z wieżą typu stołp oraz budynkiem mieszkalnym otoczono murami obronnymi. Zamek rozbudowywano często: na początku XVI wieku odnowiono, a w 1560 roku zamek przebudowano na renesansową rezydencję. Kolejny raz zamek był odbudowywany po pożarze w 1588. W XVII wieku miała miejsce kolejna rozbudowa, z wyburzeniem gotyckich budynków i budową nowych, zbudowano również zamek dolny. Zbudowano mury kurtynowe i basteje oraz inne elementy obronne przystosowane do broni artyleryjskiej i strzeleckiej. Zamek ucierpiał podczas potopu szwedzkiego i był odbudowywany po 1670 roku. W XVIII wieku zamek remontowano wielokrotnie, natomiast zniszczony został w znacznym stopniu w czasie walk konfederatów barskich. Po rozbiorach niszczał nieużytkowany, był traktowany jako dostarczyciel materiałów budowlanych. Obecnie zabezpieczony w formie trwałej ruiny.
Dla porządku należy wspomnieć praktycznie nieistniejące zamki: zamek w Radomiu oraz zamek w Łomży (w zasadzie istniał dwór książąt mazowieckich i zamek królewski).