Zamki krzyżackie w Polsce – mapa
Zamki krzyżackie to nieodłączny element krajobrazu północnej i północno-wschodniej Polski. Zostały zbudowane w czasch, kiedy istniało państwo zakonu krzyżackiego na ziemiach odebranych plemionom pruskim, Litwi i Polsce. Zobacz mapę zamków krzyżackich wraz z krótkim opisem.
Mapa zamków krzyżackich w Polsce
Zamki w państwie krzyżackim w Polsce
Zamki zakonu krzyżackiego w Polsce to kilkadziesiąt zamków budowanych od końca XIII wieku do początku XV wieku. Zamki krzyżackie budowano głównie na Mazurach i na Pomorzu oraz na Warmii. Jeśli mówimy o zamkach krzyżackich w Polsce to pamietajmy, że częsć zamków w państwie krzyżackim zbudowali biskupi i kapituły diecezjalne. Wynikało to z organizacji władzy cywilnej w państwie zakonnym. Więcej na ten tremat na końcu artykułu. Współcześnie mamy w Polsce trzy województwa, gdzie znajdziemy zamki krzyżackie: warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie i pomorskie. Główna siedziba zakonu krzyżackiego to zamek w Malborku. Organizacja państwa zakonu krzyżackiego opierała się na komturiach, mamy więc zamki komturskie, poza tym zamki prokuratorskie, zamki wójtów oraz warownie graniczne.
Zamek w Barcianach
Krzyżacki zamek w Barcianach zbudowany z drewna istniał już w początkach XIV wieku. Zamek murowany z cegieł powstawał w latach 1377–1390 jako pokłosie decyzji wielkiego mistrza o utworzeniu nowej komturii. W późniejszych latach zbudowano mury na planie prostokąta 55m x 58m, zbudowano skrzydło wschodnie i północne. Okrągła baszta na połączeniu skrzydeł północnego i wschodniego została zbudowana na początku XV wieku. Warownia w Barcianach zachowała się w dobrym stanie do dzisiaj.
Zamek w Bezławkach
Zamek krzyżacki w Bezławkach zaczęto budować w 1377 roku rozpoczynając od głównego domu mieszkalnego o wymiarach 25 x 12 metrów z 5 poziomami. Później zbudowano mury zewnętrzne na planie prostokąta o wymiarach 42,3 x 51,8 m z basztami, które były otwarte od wewnątrz (półbaszty), drewnianą klatkę schodową zastąpiono murowaną, zbudowano budynek bramny od wschodu. W 1583 r. warownię przebudowano na kościół, większe przebudowy miały miejsce w XVIII wieku.
Zamek w Bobrownikach
Zamek w Bobrownikach został zbudowany w XIV wieku przez księcia dobrzyńskiego Władysława Garbatego (Piasta). Po jego śmierci król Ludwik Węgierski przekazał warownię w ręce Władysława Opolczyka, a ten w 1392 roku sprzedał ją Krzyżakom. Na początku XV wieku zamek przechodził z rąk do rąk, ale w 1410 roku powrócił w polskie ręce. Był zamkiem nadgranicznym, więc był często modernizowany, ale w walkach nie brał znaczącego udziału. Po 1525 roku granice Rzeczypospolitej z Zakonem Krzyżackim uległy zmianie i Bobrownicka strażnica straciła znaczenie. Zamek w Bobrownikach został zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, od połowy XVIII wieku jest ruiną.
Zamek w Bratianie
Zamek w Bratianie (Zamek Bratian) zbudowano w połowie XIV wieku jako siedzibę wójta Nowego Miasta Lubawskiego. Zajęty w 1410 roku przez wojska polskie, po wojnie powrócił we władanie Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej stał się siedzibą polskich starostów. W XVIII wieku zamek w Bratianie popadł w ruinę, w XIX wieku został rozebrany. Pozostały resztki murów i fundamentów.
Zamek w Brodnicy
Zamek krzyżacki w Brodnicy został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku jako siedziba komturii. Był to typowy zamek krzyżacki zbudowanym na planie kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem. Miał wysoką wieżę (50 m), co już nie było typowe dla zamków krzyżackich. Podzamcze w kształcie litery L było również ufortyfikowane. Zamek dostał się pod polskie panowanie po pokoju toruńskim, ale zajmująca go załoga czeska w służbie Krzyżaków opuściła warownię dopiero w 1479 roku, po otrzymaniu zaległego żołdu. W Rzeczypospolitej zamek był siedzibą starostów. Po rozbiorach Prusacy rozebrali znaczną część zamku i murów. Obecnie muzeum regionalne.
Zamek w Bytowie
Zakon krzyżacki kupił ziemię bytowską w połowie XIV wieku, a ok. 1390 roku zaczęli budować zamek, który ukończono w 1406 roku. Zamek krzyżacki w Bytowie zbudowano na planie prostokąta 49 m ×70 z głazów narzutowych i cegły z trzema basztami w narożnikach i jedną wieżą. Najważniejszy był dom zakonny o wymiarach 13 x 39 metrów. Po wojnie trzynastoletniej w rękach polskich. W 1500 roku otoczonogo fortyfikacjami ziemnymi, z których można było prowadzić ostrzał artyleryjski. W drugiej połowie XVI wieku we władaniu książąt pomorskich, którzy rozbudowali zamek o „Dom Książęcy” i „Dom Wdów”, wykorzystując mury obwodowe jako ściany budynków. W 1637 roku włączony do Polski, został siedzibą starostów. Pod rządami Prusaków przystosowany na cele urzędów państwowych. Po II wojnie światowej zamek odbudowano, obecnie muzeum, hotel, restauracja i biblioteka.
Zamek w Czarnem
Zamek w Czarnem zbudowany został na przełomie XIV/XV wieku dla komornika krzyżackiego. Zamek zbudowany był na planie trapezu, z podzamczem otoczonym murem. Po pokoju toruńskim (koniec wojny trzynastoletniej) został siedzibą polskiego starosty. W XVI wieku rozbudowany i wzmocniony, ale w czasie wojen szwedzkich nie miał należytych walorów obronnych i przechodził z rąk do rąk. Po rozbiorach Prusacy rozebrali większość zabudowań zamku. Niewielkie fragmenty murów obwodowych zachowały się do dzisiaj.
Zamek w Człuchowie
Zamek krzyżacki w Człuchowie został zbudowany ok. 1340 r. po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Było to duże założenie zamkowe, zbudowane na planie kwadratu, z czterema skrzydłami, 50-metrową wieżą i wewnętrznym dziedzińcem. Duże podzamcze otoczone było murem razem z zamkiem było przeznaczone na mieszkania dla załogi. Były jeszcze dwa przedzamcza z budynkami pomocniczymi i gospodarczymi. Po wojnie trzynastoletniej zamek został siedzibą polskich starostów. Po rozbiorach, pod koniec XVII wieku Człuchów dwukrotnie spłonął, a zamek posłużył za źródło materiałów budowlanych do odbudowy. Została tylko wieża i kamienne mury zewnętrzne. W latach 1826-1828 zbudowano neogotycki kościół w miejscu zamkowej kaplicy.
Zamek w Działdowie
Zamek krzyżacki w Działdowie zbudowany został w 2. połowie XIV wieku, na planie kwadratu, z wewnętrznym dziedzińce, otoczony murem i fosą. Początkowo był siedzibą prokuratora, później wójta, gospodarczo był niezależny od miasta. Zamek w Działdowie „brał udział” w wielu wojnach, w 1676 roku został przebudowany w stylu renesansowym. W późniejszych wiekach rozbierany, odnawiany, w czasie II wojny światowej uszkodzony. Odbudowano jak dotychczas jedno skrzydło.
Zamek w Dzierzgoniu
Początek budowy zamku w Dzierzgoniu to 1248 rok, po zniszczeniach w wojnach z pruskimi plemionami został rozbudowany. W 1414 roku zamek spłonął, w 1456 roku został rozebrany. Do dzisiaj zostały resztki fundamentów.
Zamek w Ełku
Zamek w Ełku został zbudowany prawdopodobnie na przełomie XIV/XV wieku na wyspie (obecnie półwysep) na jeziorze Ełk. Jako przygraniczna warownia był siedzibą prokuratora. W czasie wojny trzynastoletniej kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk, zniszczony został odbudowany i powiększony. Po wojnie został w granicach państwa krzyżackiego. Po sekularyzacji zakonu przebudowany na styl renesansowy. W XIX wieku odbudowany po pożarze.
Zamek w Giżycku
Zamek w Giżycku zbudowany został dla zakonnego prokuratora w połowie XIV wieku. Zniszczony w 1366 roku przez Litwinów, odbudowany jako murowana warownia. Zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej. Odbudowany dopiero pod koniec XV wieku. XVI wieku przebudowany, w 1614 ponownie przebudowany w stylu renesansowym. Obecnie odbudowany z przeznaczeniem na hotel.
Zamek w Gniewie
Zamek krzyżacki w Gniewie został zbudowany pod koniec XIII wieku i rozbudowywany w XIV i XV wieku. Zamek Gniew zbudowano go na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. W czasie wojny trzynastoletnie przechodził z rak do rąk, ostatecznie został siedzibą polskich starostów, podobnie jak inne zamki krzyżackie na Pomorzu Gdańskim. Po rozbiorach wielokrotnie zmieniał swoja funkcję. Zniszczony w pożarze w 1921 roku. Odbudowany po II wojnie światowej.
Zamek w Golubiu
Budowę zamku w Golubiu rozpoczęto na początku XIV wieku budując mur obwodowy i dwa skrzydła z przeznaczeniem na siedzibę komtura. W kolejnych latach zbudowano pozostałe skrzydła zamku i wieżę, która prawdopodobnie nie została ukończona. Po wojnie trzynastoletniej został siedzibą polskiego starosty. W czasie potopu szwedzkiego zniszczony, podobnie jak inne zamki krzyżackie w Polsce z tego okresu. Został odbudowany w XVIII wieku. Odrestaurowany po II wojnie światowej.
Grabiny-Zameczek
Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w Grabinie zbudowano dwór obronny jako siedzibę wójta. Teren był gospodarczo ważny dla państwa zakonnego, dlatego na początku XV wieku zbudowano tu gotycki zamek. Po wojnie trzynastoletniej dzierżawiony przez gdańskiego patrycjusza. W czasie wojen w XVII wieku był bazą wypadową dla Szwedów. W czasie potopu gdańszczanie zdobyli zamek. Do dzisiaj niewiele pozostało z zamku, jedynie pozostałości zachodniego skrzydła.
Zamek w Grudziądzu
Zamek w Grudziądzu zaczęto budować około połowy XIII wieku, wznosząc budowlę z cegieł na miejsce fortyfikacji ziemnych. Zamek grudziądzki był siedzibą komtura. Ok. 1300 roku zbudowano wieżę ostatecznej obrony (stołp, bergfried), a później skrzydło zachodnie. Po wojnie trzynastoletniej zamek w Grudziądzu był siedzibą polskich starostów. Ucierpiał w czasie potopu szwedzkiego i późniejszych wojen w XVIII wieku. Rozebrany w latach 1796-1804 z rozkazu króla Prus. Niedawno odbudowano wieżę i zabezpieczono ruiny zamku.
Zamek w Jasińcu Nowym
Zamek krzyżacki w Jasińcu Nowym istniał już w XIII wieku, w ręce krzyżackie dostał się po zajęciu przez nich Pomorza Gdańskiego w 1309 roku. W 1390 Krzyżacy rozbudowali zamek, ostatecznie był to budynek 23 m x 13 m w formie wieży. W 1414 wojska polskie spaliły go, później zamek był niszczony jeszcze kilka razy. Po wojnie trzynastoletniej zamek został siedzibą polskiego starosty. W 1773 roku zaadaptowany na kościół ewangelicki. Obecnie są to ruiny.
Zamek w Kętrzynie
Zamek krzyżacki w Kętrzynie zbudowano w drugiej połowie XIV wieku. Była to budowla na planie kwadratu z trzema skrzydłami i wewnętrznym dziedzińcem, w XV wieku zamek otoczono murem obronnym. Po sekularyzacji Prus zamek stał się siedzibą książęcego starosty i został przebudowany. Kolejne przebudowy mocno zmieniły pierwotny wygląd zamku. Spalony przez wojska radzieckie, odbudowany w starszej, gotyckiej formie.
Zamek w Kowalewie Pomorskim
Zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim został zbudowany do roku 1330 na planie zbliżonym do kwadratu o boku 44-45 metrów. Na południe od zamku były przedzamcza otoczone, a całość była otoczona fosą. Dodatkowym atutem obronnym było położenie miedzy dwoma jeziorami, które dzisiaj są zarośnięte. Na południe były dwa dodatkowe przedzamcza, a założenie zamkowe otoczono dodatkowym pierścieniem murów z parchamem (miedzymurzem). Do 1410 roku zamek był siedzibą komtura, po wojnie trzynastoletniej był siedzibą starostów grodowych królestwa polskiego. Zamek w Kowalewie Pomorskim został zniszczony w czasie wojny ze szwedami w XVII wieku i od tego czasu był w ruinie. W połowie XIX wieku Prusacy nakazali rozbiórkę zamku w celu pozyskania materiałów budowlanych. Dzisiaj widoczny jest filar gdaniska i fragmenty murów przyziemia.
Zamek w Kurzętniku
Zamek kapituły chełmińskiej w Kurzętniku zbudowano ok. połowy XIV wieku. Budynek mieszkalny miał wymiary 25 m x 28 m, a całe założenie 110 m x 42 m. Niszczony w wojnach polsko-krzyżackich. Po wojnie trzynastoletniej w Polsce. Zamek został zdewastowany przez Szwedów w 1659 roku. W XIX wieku ruiny były rozbierane dla pozyskania materiałów budowlanych.
Zamek w Kwidzynie
Pierwszy w Kwidzynie był niewielki zamek biskupi. Zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie budowano od przełomu XIII i XIV wieku. Zamek kapituły formalnie nie był zamkiem krzyżackim, ale był budowany podobnie jak zamki krzyżackie – na planie kwadratu z dwukondygnacyjnym dziedzińcem i krużgankami, miał też wieże w narożnikach. Zamki krzyżackie w Polsce były podobne z zewnatrz, ale miały inny układ pomieszczeń wynikający z potrzeb użytkowników. W połowie XIV wieku zamek był gotowy, chociaż gdanisko ukończono dopiero w latach 80-tych. Katedrę zbudowaną na przełomie XIV i XV wieku połączono z zamkiem, jedna z wież została przebudowana na dzwonnicę. W wyniku wojen polsko-krzyżackich zamek biskupi został calkowicie zniszczony, zamek kapituły pomezańskiej również ucierpiał, ale został wyremontowany. Po sekularyzacji Prus zamek był budynkiem rządowym. Pod koniec XVII wieku rozebrano dwa skrzydła i praktycznie w tym stanie można zamek i katedrę oglądać dzisiaj.
Zamek w Lęborku
Zamek krzyżacki w Lęborku powstał w połowie XIV wieku, zbudowany został na planie prostokąta, bez dziedzińca. Niewielki zamek był siedzibą krzyżackiego wójta. Po wojnie trzynastoletniej w granicach Polski do 1657 roku. Po wielu przebudowach z oryginalnej budowli zostało niewiele. Obecnie siedziba sądu.
Zamek krzyżacki w Malborku
Zamek w Malborku – główna siedziba zakonu krzyżackiego – budowany był od 1280 roku aż do połowy XV wieku, początkowo zamek komtura, w latach 1309-1457 był siedzibą wielkiego mistrza zakonu oraz władz państwa zakonnego. Już w czasie wojny trzynastoletniej przejęty przez wojska polskie od czeskich najemników, do 1772 roku był rezydencją królów Polski. Zamek w Malborku obejmuje Zamek Wysoki na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem, Zamek Średni z trzema skrzydłami otaczającymi dziedziniec oraz Zamek Niski, czyli w praktyce Przedzamcze.
Zamek w Morągu
Zamek krzyżacki w Morągu zbudowano w pierwszej połowie XIV wieku jako siedzibę wójta. Zamek był otoczony podwójnymi murami, a po rozbudowie zyskał dwa skrzydła, które wraz z głównym budynkiem okalały dziedziniec. Zamek otaczała fosa zasilana z jeziora. Po sekularyzacji Prus zamek został siedzibą starostów książęcych. W XVI wieku, po wybudowaniu nowej siedziby starosty (Pałac Dohna), zamek krzyżacki został opuszczony, niszczał, w 1815 roku częściowo rozebrany. Zachował sie jeden budynek, fundamenty i zarys murów. Obecnie prywatny z planami na częściową rekonstrukcję.
Zamek w Nidzicy
Zamek krzyżacki w Nidzicy zbudowano w drugiej połowie XIV wieku jako siedzibę krzyżackiego prokuratora. Zbudowany został na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Wojny polsko-krzyżackie przetrwał w dobrym stanie, a najwięcej zniszczeń spowodowali żołnierze Napoleona Bonaparte na początku XIX wieku. W XIX wieku wykorzystywany na sąd i więzienie, w czasie II wojny światowej zbombardowany przez wojsko radzieckie. Odbudowany do 1965 roku, jest siedzibą muzeum.
Zamek w Nowem nad Wisłą
Zamek krzyżacki w Nowem nad Wisłą został zbudowany w połowie XIV wieku tuż przy murach miejskich. Po wojnie trzynastoletniej siedziba starostów. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich, rozbierany już pod koniec XVIII wieku. Ocalały budynek jest siedzibą centrum kultury.
Zamek w Olsztynku
Zamek krzyżacki w Olsztynku został zbudowany na przełomie wieku XIV i XV jako siedziba burgrabiego do kontroli szlaków handlowych. Zamek zbudowano na planie czworokąta, miał co najmniej trzy skrzydła i wieżę, otoczony był murami obwodowymi. Od 1610 roku należał do miasta, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, pod koniec XVIII wieku częściowo rozebrany. W połowie XIX wieku dobudowano skrzydło i urządzono gimnazjum.
Zamek krzyżacki w Ostródzie
Zamek w Ostródzie jako trwałą budowlę z cegły wzniesiono w latach 1350-1408 w miejsce ziemno-drewnianej warowni z początku XIV wieku. Spalony przez Litwinów w 1381, odbudowany przed wojną z Polską. Zbudowany był na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem, bez wież. Odbudowany i zmodernizowany po pożarze w 1788 roku, spalony w czasie II wojnie światowej przez Rosjan. Odbudowany, siedziba instytucji kultury.
Zamek w Papowie Biskupim
Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim to niewielka budowla powstająca stopniowo od drugiej połowy XIII wieku. Był to zamek nietypowy dla budownictwa krzyżackiego, ponieważ w większości zbudowany był z kamieni polnych. Był areną działań w wojnach polsko-krzyżackich, spalony przez wojska polskie. Po wojnie trzynastoletniej w granicach Polski. Częściowo rozbierany w XVI wieku na polecenie biskupów chełmińskich, którym zamek został przekazany. Obecnie ruiny.
Zamek w Pasłęku
Zamek krzyżacki w Pasłęku zbudowano w XIV wieku, początkowo jako budynek jednoskrzydłowy z dwiema wieżami. Początkowo był siedzibą prokuratora krzyżackiego, później był siedziba komtura, co wymusiło rozbudowę o jedno skrzydło. Uszkodzony w 1521 przez mieszczan, spłonął w 1543 roku. Odbudowany w XVI wieku w kształcie znanym dzisiaj, dobudowano wówczas dwa skrzydła, tworząc zamknięty dziedziniec. Spalony w 1945 roku przez Rosjan, odbudowany (trzy skrzydła) jest siedzibą instytucji kultury i administracji miejskiej.
Zamek Kapituły Warmińskiej w Pieniężnie
Zamek Kapituły Warmińskiej w Pieniężnie został zbudowany przez biskupów warmińskich na początku XIV wieku. W połowie XV wieku odbudowany po wojnie z Polską i rozbudowany o cztery skrzydła. Od 1466 roku w granicach Polski. Zniszczony przez Szwedów w 1627 roku, odbudowany w stylu barokowym. Po roku 1772 opuszczony, popadał w ruinę. Pod koniec XIX wieku rozebrano dwa skrzydła. Spalony przez Armię Radziecką, od tego czasu w ruinie.
Zamek w Prabutach
Zamek krzyżacki w Prabutach został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku przez biskupów z Kwidzyna. Po sekularyzacji Prus był siedzibą książęcą. Został zniszczony w 1688 roku, rozebrany w XVIII wieku. Zachowały się ruiny w stanie szczątkowym.
Zamek w Przezmarku
Zamek krzyżacki w Przezmarku zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku na miejscu drewnianej warowni. Był siedzibą prokuratora, później wójta krzyżackiego, od 1437 roku siedzibą komtura. Od 1508 własność biskupów pomezańskich, od 1521 roku w rękach prywatnych, przebudowany na rezydencję. Pod koniec XVIII wieku rozpoczęto rozbiórkę. Obecnie w renowacji, w rękach prywatnych.
Zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim
Zamek w Radzyniu Chełmińskim jako murowana budowla zaczęto budować w drugiej połowie XIII wieku, a już w 1278 roku został opanowany przez Prusów. W latach 1310-1330 zbudowano duży zamek na planie czworoboku, którego ruiny zostały do dzisiaj. Był terenem działań w wojnach polsko-krzyżackich, od 1454 roku siedziba polskich starostów, po wojnie trzynastoletniej w granicach Prus Królewskich. Zniszczony w czasie oblężenia przez szwedów w 1628 roku, opuszczony. Pod koniec XVIII wieku rozpoczęto rozbiórkę zamku, którą po kilkudziesięciu latach przerwano.
Zamek w Reszlu
Zamek biskupi w Reszlu jest czasem zaliczany do zamków krzyżackich, ponieważ do 1273 roku obsadzała go załoga krzyżacka. Zamek zbudowano w drugiej połowie XIV wieku do obrony niedawno lokowanego miasta. Budowla z czterema skrzydłami i wewnętrznym dziedzińcem oraz okazałą wieżą, którą kilkakrotnie podwyższano. W XV wieku zamek rozbudowano o jeszcze jeden mur obronny. W czasie wojen polsko-krzyżackich zamek był wielokrotnie zdobywany, ale nie doznał poważniejszych zniszczeń. Pod koniec XVI wieku zamek przekształcono w rezydencję.
Rogoźno-Zamek
Rogoźno-Zamek to wieś, w której znajdują się resztki zamku krzyżackiego komtura. Zamek został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, od 1333 roku stracił rangę i został siedzibą wójtostwa. Zniszczony w wojnach krzyżacko-polskich, po wojnie trzynastoletniej był przez pewien czas siedzibą królewskich starostów. Od XVII wieku stopniowo rozbierany. Dzisiaj istnieje tylko wieża i fragmenty murów.
Zamek krzyżacki w Rynie
Zamek w Rynie rozpoczęto budować ok. 1733 roku jako dogodny punkt wypadowy na Litwę. Zbudowany na planie kwadratu zamek miał ostatecznie jeden budynek. Był siedziba komturów, a później wójtów krzyżackich. Po sekularyzacji Prus siedziba książęcych (pruskich) starostów. Zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, spłonął w 1881 roku. Obecnie hotel.
Zamek w Szczytnie
Zamek krzyżacki w Szczytnie zbudowano w latach 1370-1380 na planie czworokąta. Razem z przedzamczem był otoczony murem i fosą. Po sekularyzacji Prus zamek został siedzibą książęcego starosty. W XVII wieku opuszczony, stopniowo popadał w ruinę, w XVIII wieku stopniowo rozbierany. Przed II wojną światową na miejscu zamku zbudowano ratusz. Zachowała się wysoka wieża, część przedzamcza i częściowo zasypana fosa.
Zamek w Sztumie
Zamek krzyżacki w Sztumie powstał w pierwszej połowie XIII wieku, Zbudowany na planie wielokąta, miał dwie wieże. Po wojnie trzynastoletniej włączy do Prus Królewskich jako siedziba starostów królewskich. Zamek został zniszczony w wojnach ze Szwedami w XVII wieku. Po upadku Rzeczypospolitej stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Obecnie można oglądać dwa skrzydła, które zostały przebudowane w XIX wieku zgodnie z ówczesnymi potrzebami.
Zamek w Szymbarku
Zamek kapituły pomezańskiej w Szymbarku zbudowano na przełomie XIV i XV wieku. Zamek zajmował teren o kształcie prostokąt o wymiarach 75 m x 92 m. Spłonął w czasie wojny polsko-krzyżackiej, odbudowany i wzmocniony dodatkowe baszty i wyższe mury. Po sekularyzacji Prus przeważnie w rękach prywatnych. Spalony przez Armię Radziecką.
Zamek w Świdwinie
Zamek w Świdwinie zbudowali margrabiowie brandenburscy pod koniec XIII wieku, w XIV wieku zamek rozbudowali Wedlowie, którzy w 1384 roku sprzedali go Krzyżakom. Krzyżacy rozbudowali zamek i przystosowali do potrzeb siedziby wójta. W XV wieku właścicielem był elektor brandenburski, od 1540 roku Joannici, którzy rozbudowali zamek i zmienili jego wystrój na barokowy. Od 1808 roku, po kasacie zakonów zamek w Świdwinie był budynkiem administracji i urzędów pruskich. Spłonął po 1945 roku, odbudowany na cele ośrodka kultury.
Zamek w Świeciu
Zamek krzyżacki w Świeciu zbudowany po roku 1335 jako budynek dwuskrzydłowy (w planach były cztery skrzydła) na planie kwadratu o boku 51 m. W każdym narożniku była okrągła baszta. Od 1461 roku własność miasta Torunia, od 1508 roku był siedzibą starostów królewskich (polskich). Zamek został zniszczony w czasie wojen szwedzkich i częściowo rozebrany po upadku Rzeczypospolitej.
Zamek krzyżacki w Toruniu
Zamek krzyżacki w Toruniu powstawał od połowy XIII do połowy XV, budowany jako siedziba komtura. W 1454 został zburzony przez toruńskich mieszczan, co dało impuls do wybuchu wojny polsko-krzyżackiej. Zamek nigdy nie został odbudowany, obecnie funkcjonuje jako trwała ruina.
Zamek w Węgorzewie
Zamek krzyżacki w Węgorzewie został zbudowany na rzecznej wyspie na planie nieregularnego pięcioboku. Na styku skrzydeł zamkowych zbudowano wieże. Był to zamek krzyżackiego prokuratora podległego komturowi z Królewca. Po sekularyzacji zakonu był siedzibą książęcego starosty. Po zniszczeniach w wojnach szwedzkich zamek przebudowano na rezydencję barokową. Zniszczony w 1945 roku, odbudowany. Obecnie w rękach prywatnych – modernizowany na hotel.
Zamek Bierzgłowski
Zamek Bierzgłowski został zbudowany przez Krzyżaków w latach 1270-1305 i początkowo był siedzibą komturów. W trakcie wojen kilkakrotnie niszczony i dobudowywany. Był własnościa Torunia w latach 1475-1840. Od 1860 roku stopniowo odbudowywany, obecnie włascicielem jest diecezja toruńska.
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie został zbudowany w XIV wieku i do kapituły warmińskiej należał do 1772 roku. Początkowo zbudowano jedno skrzydło, a dziedziniec otoczono murem. Z czasem zamek rozbudowano, podwyższono mury obwodowe i dodano drugi pas murów z basztami. Do 1454 roku zamek był pod militarną opieką zakonu. Zamek był połączony z umocnieniami miejskimi. Po utracie znaczenia militarnego zbudowano dojazd od strony miasta i zbudowano wygodne skrzydło pałacowe. Po zaborach nastąpiły kolejne przebudowy.
Zamek Kiszewski
Zamek Kiszewski powstał po przejęciu majątku Przedpełkowiców przez Krzyżaków w 1316 roku. Zamek murowany budowano od 1350 roku, w latach 1398-1410 zamek rozbudowano i wzmocniono. Po wybuchu wojny trzynastoletniej wojska miasta Gdańska zdobyły i zburzyły zamek. PO 1466 roku zamek był siedzibą królewskiego starosty niegrodowego. W 1856 roku ówcześni właściciele zamku zbudowali na terenach zamkowych duży dwór. Obecnie całość w rekach prywatnych.
Zamek w Złotorii
Zamek w Złotorii zbudowano na zlecenie Kazimierza Wielkiego, po jego śmierci przejął go Kaźko Słupski, a później książę gniewkowski. Po kolejnych wojnach i zmianach właściciela w 1391 roku zamek został oddany w zastaw Krzyżakom. Wykupił go Jagiełło w 1404 roku, a w 1409 roku został zdobyty i zniszczony przez Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej utracił znaczenie militarne. W XIX wieku częściowo rozebrany. Zachowały się ruiny.
Zamek w Pokrzywnie
Pierwotnie słowiański gród nadany biskupowi Chrystianowi w 1222 roku. Kiedy misja nawracania plemion pruskich nie powiodła się zamek przejęli Krzyżacy, którzy swoim zwyczajem najpierw zbudowali zamek drewniany z ziemnymi umocnieniami. Do budowy zamku murowanego przystąpili w drugiej połowie XIII wiek, ukończyli w XV wieku. Zamek w czasie wojny 1410 roku przejściowo w rękach polskich, po 1416 roku przestał być siedziba komtura. W 1454 roku zamek w Pokrzywnie zajęły wojska Związku pruskiego, a po wojnie od 1466 roku zamek i ziemia Chełmińska zostały włączone do Polski. Zamek spalili Szwedzi w czasie „potopu”, został odbudowany, ale po rozbiorach sprzedano go w prywatne ręce i powoli był rozbierany. Pomimo uznania go za zabytek jeszcze przed wojną, niszczał, rozbierany również w latach 60-tych i dzisiaj są to ruiny.
Zamek w Dąbrównie
Zamek w Dąbrównie został zbudowany przez Krzyżaków w pierwszej połowie XIV wieku jako siedziba wójta. Został spalony w czasie wojny w 1410 roku, odbudowany w XVI wieku. Od XVI wieku zmieniał właścicieli, pod koniec XVII wieku rodzina Finckenstein dobudowała dwa skrzydła i zmieniła zamek w barokową rezydencję. Spalony w 1945 roku przez wojska radzieckie, ruiny, w zasadzie relikt.
Na terenie Warmii Znajduje się również zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim. Nie jest to zamek krzyżacki, ale warto o nim wspomnieć i nie omijać go na szlaku.
Szlak zamków krzyżackich
Szlak zamków krzyżackich w Polsce to nie jest jednoznaczne określenie. Na potrzeby marketingowe poszczególnych regionów opracowano co najmniej kilka takich szlaków, zresztą na podstawie naszej mapy każdy sam może wyznaczyć sobie trasę turystyczną, wybierając najładniejsze zamki krzyżackie. Opracowaną trasa turystyczną jest natomiast szlak zamków gotyckich, do którego włączono 14 najciekawszych i najładniejszych zamków krzyżackich, biskupich i kapitulnych wspomnianych powyżej.
Szlak zamków krzyżackich w Polsce obejmuje zamki krzyżackie na Pomorzu, Warmii, Mazurach i w kujawsko-pomorskim. W wielu przypadkach powstawały najpierw budowle ziemno-drewniane, które krzyżacy z czasem rozbierali, o ile wcześniej nie spalili ich Prusowie lub Litwini. Dopiero po umocnieniu się na danym terenie budowano typowy zamek krzyżacki z cegły.
Skąd się wziął zakon krzyżacki na ziemiach polskich
Zakon krzyżacki, pełna nazwa Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał pod koniec XII wieku jako jeden z kilku zakonów rycerskich biorących udział w krucjatach do ziemi świętej i obronie Królestwa Jerozolimskiego. Misją tych zakonów była również opieka nad pielgrzymami oraz prowadzenie szpitali dla nich. Joannici i Templariusze zajmowali się przede wszystkim anglikami i francuzami, przez co pielgrzymi pochodzenia niemieckiego pozostawali często bez opieki. Było to bezpośrednią przyczyną założenia bractwa, a później zakonu, do którego przyjmowano wyłącznie rycerzy niemieckich. Bractwo powstało w czasie trzeciej krucjaty ok. 1190 roku, a w zakon rycerski przekształciło się w 1198 roku.
Podobnie jak inne zakony rycerskie Krzyżacy otrzymywali nadania i przywileje, rośli w siłę, ale czas Królestwa jerozolimskiego powoli dobiegał kresu. Krzyżacy zdawali sobie z tego sprawę i pod wielkim mistrzem Hermannem von Salza zaczęli planować utworzenie państwa zakonnego. Pierwsza próba na Węgrzech, w latach 1212-24 nie udała się i zostali stamtąd wypędzeni. Druga okazja nadarzyła się dość szybko i była związana z problemami jakie Konradowi Mazowieckiemu stwarzali Prusowie.
Książę mazowiecki Konrad oraz książę gdański Mściwój I i wielkopolski Władysław Odonic prowadzili chrystianizację Prus siłą, już od kilku lat, ale bez powodzenia. Za namowa Jadwigi Ślaskiej sprowadził w 1226 roku Krzyżaków i nadał im ziemie michałowską i chełmińską, którą Krzyżacy musieli odbić z rąk Prusów. Po kilku latach przygotowań Krzyżacy zapewnili sobie bullę papieską, która nadawała im te ziemie oraz ziemie zdobyczne. W bulli była też zgoda na utworzenie państwa zakonnego zależnego tylko od papieża. Od ok. 1230 roku ruszył podbój Prus, który miała wsparcie papieża i był uznawany za krucjatę. Krzyżacy byli wspomagani przez wielu władców i rycerzy, zaciągali również wojska najemne.
Podbój rozpoczął się poprzez stopniowe zajmowanie ziem plemion Pruskich na prawym brzegu Wisły, a później wzdłuż zalewu Wiślanego i dalej. Na zdobytych terenach Krzyżacy szybko umacniali się budując drewniano ziemne zamki, zwykle w miejscu grodu pruskiego. Z tych terenów kierowali swoje podboje wgłąb Prus. Budowanie zamków drewnianych w tym czasie miało sens, ponieważ można było je budować tanio, a krucjaty wiązały się z dużymi wydatkami, głównie na wojska zaciężne. Druga przyczyna to szybkość, ziemno drewniane zamki budowano szybko, a tym samym w miarę sprawnie przebiegało przygotowanie do obrony zdobyczy terytorialnych.
Podbój Prus nie przebiegał łatwo, oczywiście plemiona pruskie stawiały opór. W historii znane są trzy duże powstania pruskie i do wypędzenia Krzyżaków niewiele brakowało. Tak się ostatecznie nie stało i po upadku drugiego powstania pruskiego w 1274 roku również na północy państwa zakonnego nastąpił okres względnego spokoju i rozwoju gospodarczego. Prusowie zasymilowali się i jako wolni ludzie służyli zakonowi krzyżackiemu. Na południowych terenach państwa zakonnego spokój nastąpił wcześniej i można było lokować wsie i miasta, ale te zazwyczaj zostały zniszczone w czasie drugiego powstania pruskiego, a przetrwały tylko duże miasta jak Chełmno, Toruń czy Elbląg. Ponowne lokowanie wsi i miast nastąpiło po 1280 roku i po tym czasie Krzyżacy zaczęli również budowę trwałych zamków murowanych. Głównym budulcem była cegła palona z gliny, kamieni używano jedynie na fundamenty. Oczywiście budowa zamku z cegieł wymagała długich lat przygotowań, oprócz cegieł potrzeba przecież ceramiki, dachówek, drewna i elementów z żelaza. Czas i pieniądze odgrywały tu decydującą rolę, dlatego najpierw trzeba było zagospodarować kraj. Drewno z zamków drewniany nie było marnowane, tylko ponownie wykorzystywane na nowo zdobywanych terenach.
Jak budowano zamki krzyżackie?
Docelowo, zamki krzyżackie w Polsce w zdecydowanej większości zbudowane są z cegieł, z niewielkim użyciem kamieni budowlanych, głównie na fundamenty. Wymagało to przygotowania materiałów budowlanych, a więc uruchomienia cegielni nawet na kilka lat przed rozpoczęciem budowy zamku przez krzyżaków. Podobnie było z zaprawą wapienną, która również musiała być przygotowana na kilka lat przed użyciem. Dachówka ceramiczna, drewno, ceramika na posadzki, była potrzebna nieco później.
Wbrew pozorom w zamkach krzyżackich stosowano dużo drewna, wewnątrz i na konstrukcje wsparte na murach obronnych. Zamki krzyżackie w Polsce budowane były w formie pojedynczego budynku lub na planie kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem.
Murowane zamki krzyżackie były dość regularne, chociaż nie można mówić o gotowych planach powielanych w trakcie kolejnej budowy. Budowano raczej pod kątem potrzeb, zapewniając w każdym zamku niezbędne pomieszczenia. Ważniejsze zamki miały trzy lub cztery skrzydła wokół wewnętrznego dziedzińca z krużgankami. Mniej ważne miały dwa lub jedno skrzydło, a pozostałe boki były zamknięte murem kurtynowym. Parter zamku zajmowały pomieszczenia gospodarcze i pomocnicze. Na pierwszym pietrze była kaplica lub (kościół, jeśli warownia była siedzibą konwentu i był jednocześnie parafią), kapitularz (czyli sala zebrań, narad), refektarz (jadalnia) i dormitorium, czyli sypialnia braci zakonnych, a także infirmeria, czyli szpital dla chorych i starszych braci. Jedynie komtur miał własna komnatę. Te wszystkie pomieszczenia miała zamek komtura, który zazwyczaj był również zamkiem konwentualnym, a więc klasztorem zamieszkałym przez ok. 12 braci rycerzy, kilku braci kapłanów. Drugie piętro to zbrojownia i magazyn zapasów. W zamkach urzędniczych, w których rezydował prokurator lub wójt krzyżacki tych pomieszczeń było mniej.
Zamki krzyżackie z wewnętrznym dziedzińcem były zamkami typu kasztelowego, ale wczesne zamki nie miały regularnego kształtu, co widać na przykład po ruinach zamku Krzyżackiego w Toruniu. Wiązało się to z wykorzystywaniem starszej zabudowy. Od lat siedemdziesiątych XIII wieku powstawały w zasadzie wyłącznie zamki murowane w typie kasztelowym o regularnym kształcie prostokąta. Zamki krzyżackie miały wieże, wieżyczki, ozdoby, ale po 1350 roku zaczęto stosować tzw. styl redukcyjny i Krzyżacy skupili się na zasadniczych funkcjach zamków, rezygnując z wież i ozdób. Wyjątek czyniono tylko dla gdaniska. Przykład takiej surowej budowli to warownia w Ostródzie. Po 1410 roku Krzyżacy osłabieni gospodarczo nie budowali już nowych zamków ograniczając się do modernizacji istniejących.
Na koniec trzeba przypomnieć, że w państwie krzyżackim zamki budowali nie tylko Krzyżacy. Zakon Krzyżacki otrzymał zgodę papieża na utworzenie własnego państwa pod warunkiem uposażenia diecezji. Ostatecznie powstało cztery diecezje, a biskupi sprawowali władzę cywilną nad jedną trzecią terytorium. Ze swego terytorium biskupi wydzielali jedną trzecią dla kapituł na ich utrzymanie. Zamki budowali biskupi i kapituły. Zamki biskupie i kapitulne były zamkami wzorowanymi na czteroskrzydłowych zamkach kasztelowych. Wszystko odbywało się w strukturach państwa zakonnego, władza wojskowa należała do Krzyżaków, a w razie wojen również z terenów podległych biskupom wystawiano wojska. Do pewnego czasu rzecz jasna, znana jest przecież historia diecezji warmińskiej, która w dużym stopniu była niezależna od Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej Warmia została włączona do Korony.
– W skrócie –
Ile jest zamków krzyżackich w Polsce?
W Polsce jest ok. 90 zamków krzyżackich, wliczając w to zamki biskupie i kapitulne leżące na terenie państwa krzyżackiego. Część zamków jest w dobrym stanie, funkcjonuje jako hotel albo muzeum, a część to ruiny lub nawet tylko relikty.
Gdzie znajdują się zamki krzyżackie w Polsce?
Krzyżacy budowali zamki we współczesnej Polsce głównie na Mazurach, Warmii oraz Pomorzu, czyli w dzisiejszym województwie warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim i pomorskim. Najważniejsze zamki krzyżackie zaznaczono na mapie.
Zamek krzyżacki
Budowa zamków krzyżackich wymagała wieloletniego przygotowania materiałów budowlanych – cegieł, drewna, kamieni, ceramiki (dach, posadzki), okucia metalowe. Większość murowanych zamków krzyżackich była w typie kasztelowym, czyli z wewnętrznym dziedzińcem. Najpierw budowano mury obwodowe, które które jednocześnie były ścianami zewnętrznymi budynków (zamkowych skrzydeł), następnie główny dom mieszkalny, bramę, narożne wieże. W zależności od przeznaczenia zamki krzyżackie miały od 1-4 skrzydeł. Zamki otaczano murem zewnętrznym oraz fosą. Największe były zamki komtura, które jednocześnie były klasztorami dla 12 braci i rycerzy zakonnych, najmniejsze zamki krzyżackie to warownie graniczne, pomocnicze z jednym skrzydłem. Największe zamki krzyzackie miały na parterze lub w przyziemiu pomieszczenia pomocnicze i gospodarcze, na parterze było dormitorium (sala mieszkalna dla braci zakonnych), refektarz (jadalnia), kapitularz (sala narad), mieszkanie dla komtura, kaplica i szpital dla chorych i starszych braci zakonnych. Na podzamczu były stajnie, kuźnia, obory, zabudowania gospodarcze i mieszkania dla zamkowej służby.
Czy zakon Krzyżacki istnieje do dziś?
Tak, zakon krzyżacki istnieje do dziś. Po sekularyzacji państwa zakonnego w Prusach w 1525 roku zakon krzyżacki (Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie ) przetrwał na terenie cesarstwa austriackiego, później Austro-Węgier, a dzisiaj jego siedziba jest w Austrii. Dzisiaj zakon krzyżacki, który od 100 lat nie jest zakonem rycerskim, prowadzi działalność duszpasterską, socjalną i charytatywną (hospicja, ośrodki dla upośledzonych i uzależnionych, szpitale).