Stargard (Szczeciński)
Pogoda ładna, więc szybka decyzja i jedziemy do Stargardu, który jeśli chodzi o zachodniopomorskie atrakcje, leży trochę na uboczu (dawniej Stragard Szczeciński). Miasto nie kojarzy nam się z atrakcjami turystycznymi, do morza daleko, do gór jeszcze dalej, jedno duże jezioro w pobliżu, ale to tylko pozory. Dla miłośników historii to miasto jest bardzo ciekawe, pełne zabytkowych budowli.
Pierwsza osada powstała w IX wieku, a rozwój rozpoczął się pod koniec XI wieku. W 1186 roku książę pomorski Bogusław I sprowadził zakon Joannitów, który zbudował klasztor i kaplicę, którą w późniejszych wiekach przebudowano na kościół św. Jana. Pierwsze obwarowania zaczęto budować w 1230 roku, a w 1243 roku Stargard uzyskał prawa miejskie na prawie magdeburskim, a od 1292 roku na bardziej korzystnym prawie lubeckim. W tym roku zaczęto również budowę kościoła mariackiego, wtedy jeszcze drewnianego, a kilka lat później murów obronnych z kamieni i później z cegły.
W XIV wieku miasto rozkwitło, przystąpiło do Hanzy i bogaciło się. Pod koniec XIV wieku rozpoczęto przebudowę kościoła mariackiego, budując kościół zaliczany do najważniejszych zabytków gotyckich w Europie i w Polsce. Wiek XV i XVI to wzrost zamożności Stargardu, podwyższenie murów obronnych, budowa bram, baszt, czatowni, wojna ze Szczecinem o handel morski w latach 1454-1464. Po wojnie trzydziestoletniej Stargard był w granicach Brandenburgii, potem od 1701 roku w Królestwie Pruskim. XIX wiek to rozwój i uprzemysłowienie miasta oraz ważne połączenia kolejowe. W czasie II wojny światowej większość starego miasta została zniszczona, a odbudowa, przynajmniej częściowa, trwa do dzisiaj.
Wracajmy jednak do naszego spaceru po Stargardzie. Na stare miasto wjeżdżamy od południa, przejeżdżając przez pas zieleni, dalej obok Baszty Tkaczy i parkujemy na ulicy. Pas zieleni to planty, które powstały w XIX wieków miejscu zasypanej fosy i zniwelowanych wałów oraz częściowo rozebranych murów. Część umocnień z XV i XVI wieku zachowała się, a Baszta Tkaczy jest jedną z nich. Basztę Tkaczy zbudowano w 1450 roku, przebudował ją cech tkaczy w 1539 roku. Druga nazwa to Baszta Lodowa, ponieważ przez pewien okres przechowywano w niej lód.
Obok Baszty Tkaczy jest Basteja z fragmentem murów obronnych, zbudowana z cegły w XVI wieku. Basteja była elementem umocnień przystosowanym do prowadzenia ognia z broni palnej, a na górnej platformie stawiano armaty. Baszty niezbyt nadawały się do tego celu, dlatego budowano nowe umocnienia. W XIX wieku postęp techniki wojennej sprawił, że również basteje przestały być przydatne. Basteję przy Baszcie Tkaczy nadbudowano o piętro mieszkalne. Basteja przy Baszcie Tkaczy nie przetrwała wyzwolenia w 1945 roku, ale odbudowano ją, a kilka lat temu przebudowano i urządzono filię Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie z multimedialną stałą wystawą o historii Stargardu. Wejście do muzeum jest obok murów, część wystaw jest pod ziemią, a część w bastei. Jest wygodnie, szatnia, słuchawki dla każdego i bardzo ciekawy przekaz.
Z Bastei przy Baszcie Tkaczy idziemy obok zewnętrznej części murów w kierunku Bramy Pyrzyckiej, którą zaczęto budować już w XIII wieku i z tego okresu pochodzi niższa kamienna część. W 1439 roku bramę nadbudowano z cegieł o trzy kondygnacje, budując oczywiście strzelnice. Brama była zamykana „broną” opuszczaną przez szczelinę. Dzisiejszy kształt budowli nie oddaje tego, co było przed wiekami, ponieważ jest to tzw. brama wewnętrzna wbudowana w mury obronne. Od zewnątrz była brama przednia chroniona przez basteje i rondelę, brama środkowa, most zwodzony, dwie szyje bramne i dopiero dochodziło się do bramy wewnętrznej. Brama przednia została rozebrana w XIX wieku. Korzystając z okazji zaglądamy do pobliskiego kościoła pw. Świętego Ducha, zbudowanego w drugiej połowie XIX wieku stylu neogotyckim, protestancki kościół z wnętrzem typu salowego. Obecna budowla to czwarty kościół w tym miejscu, pierwszy zbudowano w drugiej połowie XIV wieku.
Wracamy na stare miasto przez Bramę Pyrzycką i mijamy książnice mieszczącą się w odbudowanej kamienicy z XVI wieku, zwanej Domem Kletzanów (lub Dom Rohledera). Z daleka widzimy nasz cel, a jest nim stargardzka Kolegiata Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata, najcenniejszy zabytek Zachodniego Pomorza. Pierwsza świątynia została zbudowana w 1242 roku, zapewne z kamienia i drewna, w czasie lokowania miasta na prawie magdeburskim. Stanęła przy placu targowym, dzisiejszym Rynku Staromiejskim. Kiedy miastu nadano prawo lubeckie, powstał gotycki kościół halowy (1292-1234). W latach 1388-1500 kościół przebudowano nadając mu postać bazyliki i wówczas zbudowano m.in. wieże. Kolegiata Najświętszej Maryi Panny ma najwyższe sklepienie spośród kościołów w Polsce o wysokości nawy 32,5 metra. Jednak wieża nie jest aż tak spektakularnie wysoka, nawet w Stargardzie kościół Św. Jana ma wyższą wieżę. Druga wieża kolegiaty jest zdecydowanie niższa i wygląda na nieukończoną. Wnętrze kościoła robi wrażenie, trzeba je zobaczyć, żeby móc ocenić. Zwiedzamy kolegiatę, następnie obchodzimy ją oglądając również ciekawe domy plebanii.
Kolejny przystanek to Baszta Jeńców zbudowana na początku XVI wieku, u podstawy kamienna, wyżej murowana z cegły. Baszta umożliwiał prowadzenie ostrzału z czterech poziomów. Dawniej można było wejść na arkady wzdłuż murów i prowadzić ostrzał również kilku poziomów. Blisko Baszty Jeńców jest basteja z XVI wieku, którą łatwo przeoczyć, ponieważ ma charakter półotwarty.
Idziemy w kierunku Arsenału zbudowanego na przełomie XV i XVI wieku i przebudowanego po pożarze w 1635 roku. Zniszczoną zbrojownie dobudowano po wojnie i przeznaczono na archiwum. Przy Arsenale resztki baszty, ale mało widoczne. Wracamy na Rynek Staromiejski, podziwiamy Odwach, stary ratusz budowany od XIII wieku (odbudowany po zniszczeniach wojennych) i kamienice. Niestety Rynek Staromiejski jest zamknięty blokami mieszkalnymi, co burzy niestety charakter starego miasta. Na rynku zwróćmy uwagę na pomnik kolejarza, wspomnienie dawnej kolejowej potęgi miasta. Patrzmy również pod nogi, na ciekawe rysunki ułożone z kostki w samym centrum placu.
Po małej przekąsce w Złotym Smoku idziemy w kierunku murów miejskich i Bramy Wałowej, budowanej i rozbudowywanej od XV do XVII wieku. Jej przedbramie wysunięte przed wały było imponujące, składało się z barbakanu, bramy przedniej i bramy wewnętrznej. Niestety rozebrano je pod koniec XVIII wieku. Brama Wałowa to jedyna brama w stylu renesansowym, chociaż z pozostałościami gotyku.
W narożniku murów niedaleko Bramy Wałowej stoi Baszta Białogłówka z XV wieku. Prostokątna u podstawy baszta przechodzi wyżej w okrągłą. Jak głosi legenda średniowieczna, pod nieobecność mężczyzn to kobiety uratowały miasto przed najeźdźcą, a władca kazał pomalować dach na biało na cześć białogłów, dzielnych obrończyń miasta. Tuż przy baszcie właśnie zbudowano szeregowce, co uważamy za niezbyt mądry pomysł.
Idziemy na zachód podziwiać Bramę Młyńską, powstałą w XV wieku i unikatową na skalę europejską. Powstała obok młyna z połowy XIII wieku na Kanale Młyńskim, który jest w zasadzie odnogą Iny przepływającej obok starego miasta, ale już za murami. Kanał umożliwiał transport towarów rzeką wprost do miasta, a Brama Młyńska służył kontroli i pobieraniu opłat. Inne nazwy to Brama Wodna, Portowa, Herbowa, Rzeczna. Brama Młyńska jest dwukondygnacyjną budowlą z cegły wzniesiona nad kanałem, z dwiema wieżami o wysokości aż 28 metrów. Jest bardzo charakterystyczna budowla, od lat wizerunek Stargardu.
Przechodzimy przez ulicę Portową i wchodzimy na wał i po jego koronie ścieżką idziemy w kierunku zachodnim, aż dochodzimy do kościoła Św. Jana Chrzciciela zbudowanego w pierwszej połowie XV wieku w miejscu romańskiej kaplicy Joannitów z XIII wieku. Zbudowano kościół halowy w stylu gotyckim, który przetrwał dwa zniszczenia wieży w XVI i XVII wieku, którą odbudowano w obecnym kształcie dopiero w 1892 roku. Jest to najwyższa wieża w Stargardzie i jedna z wyższych na Pomorzu Zachodnim.
Przy kościele Jana Chrzciciela jest Brama Świętojańska (Brama Szczecińska), a w zasadzie tylko tunel, ponieważ rozebrano ją w 1842 roku. Brama Świętojańska zbudowana była podobnie do Bramy Pyrzyckiej miała przedbramie, które z czasem zlikwidowano. Przy Bramie Świętojańskiej istniał od początku XIV wieku okrągły ziemny bastion, podwyższany systematycznie aż do XVII wieku. Bastion miał kształt koła o średnicy u korony 55 m. W XVII wieku splantowany i wykorzystywany jako plac ćwiczebny.
Korzystając z okazji wychodzimy poza obręb murów i oglądamy Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła zbudowaną 1890 roku jako kościół ewangelicki. Po wojnie przekazany dla kościoła prawosławnego być może dlatego, że jako budowla nawiązywał do stylu kościołów wschodnich. Mijamy stojąca nieopodal wieżę ciśnień z końca XIX wieku i ponownie wchodzimy w obręb murów miejskich ( na pizzę).
Tuż obok stoi gotycka Baszta Morze Czerwone, największa miejska baszta w Polsce (34 metry). Zbudowano ją już w drugiej połowie XIV wieku. Legendy mówią, że nazwa baszty pochodzi od krwawych walk z czasów wojny trzydziestoletniej (morze krwi) albo od krwi skazańców zrzucanych z baszty, a wersja prawdopodobna to rdzawe mokradła istniejące kiedyś w pobliżu baszty. Obok maszty zbudowano później platformę do ustawiania armat.
I to jest w zasadzie koniec spaceru. Jeszcze tylko obowiązkowo krzyż pokutny, największy w Europie (2,77 m ponad ziemię, 1 m w ziemi). To dość daleko jak na koniec dnia, więc jedziemy tam samochodem. Nie ma parkingu w pobliżu, więc oglądamy z daleka i wracamy.
Warto odwiedzić Stargard, chociaż trzeba przypomnieć, że stare miasto zostało zniszczone w całości. Zabytki, które odwiedzamy zostały odbudowane, ale większość budynków w obrębie starego miast to bezstylowe bloki mieszkalne. Tak jest niestety w bardzo wielu miastach w Polsce. Niemniej warto odwiedzić to miasto poznać jego historię, a jeden dzień to z pewnością za mało. Piękne mury miejskie maja pobliskie Pyrzyce, również dawniej w granicach ksiestwa szczecińskiego.
